Gliwickie Metamorfozy

Ewangelicy w Gliwicach

Marian Jabłoński

Zdjęcia: E. Hordyniak, A. Matwiejew, M. Jabłoński, S. Kokoszka 

III.2008

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

Historia kościoła św. Barbary

 

 

       
     WSTĘP    
       
Marcin Luter
   Kiedy w 1517 roku mnich Marcin Luter rozpoczął swoją walkę z nieprawidłościami Kościoła, nie spodziewał się zapewne, że jego 95 tez wywieszonych w drzwiach kościoła w Wittenberdze spowoduje tak poważny rozłam wśród katolików.
Kościół w Wittenberdze
   Luter sprzeciwił się nie tylko procederowi sprzedaży odpustów przez Kościół Katolicki, odrzucając tym samym możliwość odkupienia łaski bożej. Zanegował także wiele innych dotychczasowych dogmatów religijnych.
   Hierarchowie kościelni z papieżem włącznie nie widzieli potrzeby zmian w Kościele, nie chcieli odnowy oblicza Kościoła. Dlatego właśnie Marcin Luter ze zwolennikami ruchu reformatorskiego postanowili powrócić do pobożności i duchowości Kościoła pierwszych wieków chrześcijaństwa.
   Protestantyzm to jeden z głównych kierunków chrześcijaństwa, składający się z wyznań religijnych powstałych głównie na skutek ruchów reformatorskich wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego. Termin „protestantyzm” pochodzi od protestu złożonego przez luteranów 6 księstw i 14 miast w 1529 roku podczas sejmu w Spirze przeciw uchwale zabraniającej przechodzenia na luteranizm.
   Protestantyzm można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
   1. Ewangelicyzm czyli Kalwinizm, Luteranizm, Metodyzm, Husytyzm, Waldensi, Anglikanizm.
   2. Ewangelikalizm czyli Kościoły Chrystusowe, Adwentyzm, Baptyzm, Kwakrzy, Mennonici, Pentakostalizm (zielonoświątkowcy), Prezbiterianizm, Salwacjonizm.
Róża Lutra - symbol protestantów
   Podstawę nauki Ewangelików stanowi pięć haseł:
   1) sola scriptura – jedynie Pismo – odrzucenie dogmatów ustanowionych przez papieży; tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia;
   2) solus Christus – jedynie Chrystus – Głową Kościoła nie jest papież, ale Jezus Chrystus będący jedynym pośrednikiem w zbawieniu;
   3) solum verbum – jedynie Słowo – pobożność ewangelicka opiera się głównie na posłuszeństwie wobec Słowa Bożego, na szczerej modlitwie, przykładnym życiu rodzinnym i sumiennym wykonywaniu wszelkich obowiązków;
   4) sola gratia – jedynie łaska – Ewangelicy wierzą w zbawienie z łaski usprawiedliwiającej, która została człowiekowi darmo dana bez jego jakiejkolwiek zasługi przez Boga w Jezusie Chrystusie;
   5) sola fide – jedynie wiara – dla zbawienia najważniejszy jest wewnętrzny akt wiary; wiara jest ufnością wobec Boga i posłuszeństwem jego woli, a dopiero owocem wiary są dobre uczynki.
   Pozostałe zasady wiary wśród Luteran to:
   – sakramenty są „znakami i świadectwami woli Bożej”; uznawane są jedynie dwa: Chrzest i komunia św. podawana pod dwiema postaciami; obecność Chrystusa w eucharystii jest rozumiana jako współistnienie;
   – Matkę Jezusa jako „błogosławioną między niewiastam” otaczają szacunkiem, lecz od tego szacunku daleko jest do czci, jaka należy się jedynie Bogu; luteranie odrzucają kult świętych – modlić wolno się tylko do Trójjedynego Boga; natomiast świętych należy wspominać i naśladować;
   – luteranie praktykują spowiedź ogólną, ale uznają również indywidualną;
   – duchowni – księża przewodniczą obrzędom i organizują je; nie obowiązuje ich celibat; ksiądz nie jest kapłanem, lecz pastorem; luteranie uznają kapłaństwo powszechne ochrzczonych.
       
       
     EWANGELICY – KALENDARIUM    
       
   1517 - Wystąpienie Marcina Lutra w Wttenberdze
   1740 - Pierwsi ewangelicy w Gliwicach
   1809 - Powstanie parafii ewangelickiej w Gliwicach
   1815 - Ewangelicy otrzymują od miasta w użytkowanie stary kościół św. Barbary
   1855 - Rozpoczęcie budowy nowego kościoła św. Barbary
   1859 - Poświęcenie nowego kościoła św. Barbary
   1860 - Wyłączenie starego kościoła św. Barbary z użytkowania
   1863 - Zakończenie budowy wieży kościelnej
   1909 - Pierwsza przebudowa kościoła
   1930-1932 - Druga przebudowa kościoła
   1945 - Powołanie do życia garnizonowej parafii św. Barbary w Gliwicach
       
       
     KOŚCIÓŁ ŚW. BARBARY – UL. DWORCOWA    
       
     Nowinki religijne zwykle szybko się rozpowszechniają. Tak też stało się i w tym przypadku.
   Właściciel kopalni srebra w Tarnowskich Górach – margrabia Georg von Brandenburg-Ansbach sprowadził w początkach XVI w. ze Szwajcarii frankońskiej górników do pracy. Ci przywieźli z sobą nową religię i zbudowali dla swoich potrzeb pierwszy kościółek protestancki. Podobnie było w pobliskim Bytomiu, Głubczycach, Prudniku, Krapkowicach, Koźlu oraz Głogówku.
Kościół ewangelicki w Kotlarni
Kościół ewangelicki w Opolu
Kościół ewangelicki w Opolu Kościół ewangelicki w Toszku
Kościół ewangelicki w Zabrzu
   Utworzenie parafii ewangelickiej na terenie Gliwic i Zabrza łączy się z powstaniem państwowego górnictwa węglowego w Zabrzu w roku 1790. Prawie wszyscy urzędnicy górniczy oraz robotnicy, których sprowadzono wtedy z Saksonii i Dolnego Śląska, byli wyznania ewangelickiego. W ten sposób powstała mała społeczność ewangelicka, która znalazła się pod opieką kościelną Tarnowskich Gór – jedynej wówczas parafii ewangelickiej w późniejszym okręgu przemysłowym. Pastor Naglo z Tarnowskich Gór odprawiał tu od czasu do czasu nabożeństwa, które odbywały się w tym budynku przy ówczesnej Friedhofstrasse nr 9 w Zabrzu.
Budynek przy Friedhofstrasse nr 9 w Zabrzu
   Po tym, gdy w Gliwicach utworzono w roku 1809 ewangelicką parafię, gliwicki kościół i parafia zaczęły w Zabrzu stopniowo przejmować pracę parafii tarnogórskiej. I tak od roku 1853 nabożeństwa były organizowane przez kościół ewangelicki z Gliwic. Odbywały się one w pomieszczeniach starej Inspekcji Górniczej (dzisiaj Stollenstr. 9).
   Rozrost parafii związany z rozwojem przemysłu zmuszał do budowy własnej świątyni. Kiedy w roku 1873 ewangelicy z Zabrza i sąsiednich miejscowości utworzyli samodzielną parafię i w osobie wikariusza Kuhna otrzymali własnego duszpasterza, mogło dojść w końcu do poświęcenia nowego Kościoła Pokoju.
   Najmniejszy spośród 4 dzwonów to szczególny egzemplarz. Pochodzi on z francuskiej twierdzy Ham i, ponieważ służył bojownikom francuskim jako sygnał do ataku, został przez batalion okupacyjny Gleiwitz zabrany do domu jako zdobycz wojenna. Ówczesny porucznik C.F. Neumann (szef – senior gliwickiej drukarni Nemumann) przesłał go komendatowi okręgu podpułkownikowi Schmidtowi wyrażając życzenie, by dzwon przekazać jako pamiątkę parafii ewangelickiej w Zabrzu. Życzenie to zostało spełnione.
C. F. Neumann
   Znaczące postępy w rozwoju parafii przyniósł okres urzędowania pastora Weissa, który w 1894 roku zastąpił zmarłego pastora Kuhna. Zbudowana została druga świątynia, Kościół Pamięci Królowej Luizy w Zaborzu (1905). Na duszpasterza drugiego okręgu parafii wybrano pastora Krafta z Oławy, a jako następcę pastora Weissa powołanego na urząd superintendenta w Ścinanwie – pastora Hoffmana z Toszka.
Pastor Kuhn
Pastor Weiss
Pastor Schmidt
Pastor Hoffmann z Zabrza
   Kiedy w 1741 roku ukazało się zarządzenie króla pruskiego Fryderyka II o składzie osobowym magistratów miejskich, w których obowiązkowo miało zasiadać co najmniej dwóch protestantów, w wiadomy sposób pomogło to poszerzeniu kręgu wyznawców nowego ruchu religijnego. Doszło do tego, że w roku 1747 burmistrzem Gliwic został protestant – Martin Elsner, a w ławach urzędu miejskiego szef policji i pisarze miejscy.
   Pierwsze msze odprawiał w Gliwicach Pastor Pohl z Tarnowskich Gór w wydzielonej sali Ratusza miejskiego. Duża część garnizonu gliwickiego złożona była z protestantów, a zbudowanie Huty Gliwickiej dopełniło dzieła. Tak duża ilość ewangelików w Gliwicach musiała skutkować naciskami na władze w sprawie przekazania jakiegoś budynku kościoła dla nich.
Stary kościół św. Barbary
   Wybór ewangelików padł na małą budowlę posadowioną na Białym Przedmieściu. Była to kaplica poświęcona św. Barbarze, ufundowana przez żonę księcia Jana Oświęcimskiego, w której kilka razy w roku odbywały się msze katolickie. Kapliczka była zbudowana solidnie, ściany były z muru pruskiego a dach kryty gontem.
       
   Po latach wielu starań, w roku 1815 ewangelicy otrzymali na własność kościół św. Barbary. Powstała w 1809 r. parafia ewangelicka mogła zatem spokojnie prowadzić swą działalność.
   Stary budynek tego kościółka był znacznie wtedy eksploatowany, co doprowadziło do pogorszenia jego stanu technicznego. Posadowiony tuż przy Kłodnicy był ciągle wilgotny i narażony na podmywające go wody, stąd też uznano, że remont jest nieodzowny. Przy okazji chciano kościółek trochę powiększyć, gdyż znacznie wzrosła liczba wyznawców. W roku 1824 było już w Gliwicach 905 protestantów.
   Sporządzony kosztorys wstępny niestety odłożono na półkę by powrócić do problemu w roku 1834, gdy władze miejskie rozpatrzyły projekt remontu i jednocześnie projekt budowy nowego kościoła.
   Stary kościółek częściowo zamknięto w roku 1835 i w roku 1860 ostatecznie rozebrano.
Nowy kościół św. Barbary
   Parafia ewangelicka działała już wówczas bardzo prężnie, zawiązał się więc komitet budowy kościoła w składzie: dyrektor poczty Schwurtz, mistrz murarski Degner, dyrektor banku Martus, mistrz budowlany Assmann, mistrz szewski Abner, mistrz maszynowy huty gliwickiej Aust oraz znany fabrykant Hegenscheidt. Taki skład musiał zapewnić powodzenie przedsięwzięciu, któremu przyklasnęła również rada parafii, a więc Pastor Jacob, wikary Kindler, nadinspektor huty Kalide, inspektor maszyn Schottelius, modelarz Beyerhaus, radny Theussner i inspektor Schulze.
   Rozpoczęto pierwsze roboty przy budowie nowego kościoła św. Barbary w roku 1855, a kamień węgielny pod budowę położono w rok później. Prace postępowały błyskawicznie, a więc już rok później kościół zadaszono, a w roku 1858 rozpoczęto prace wykańczające.
Nowy kościół św. Barbary
   Poświęcenie kościoła, na razie bez wieży, nastąpiło w 1859 roku, wtedy to zabrzmiał pierwszy z trzech przewidzianych dzwonów odlany przez ludwisarza Liebolda z Pawłowiczek koło Koźla.
   Budowa wieży przysporzyła budowniczemu Assmannowi już wiele więcej problemów. Nie przewidziano, że duży jej ciężar, wysokość i słabe nadrzeczne podłoże spowodują niebezpieczne odchylenie wieży od pionu, co skutkowało wstrzymaniem prac przy budowie.
Nowy kościół św. Barbary
   Wieżę zaczęto prostować bardzo zmyślną metodą – obciążono ją znacznie żeliwnymi odlewami i cegłami, a od spodu podkopano. Zabiegł się powiódł, lecz komisja budowlana zaleciła obniżenie jej wysokości oraz użycie do dalszej budowy specjalnie przygotowanych lekkich cegieł.
       
     Całą budowlę wraz z wieżą oddano do użytku w roku 1863.    
       
     Obiekt okazał się niezwykle fotogeniczny, gdyż ukazało się kilkadziesiąt pocztówek z kościołem św. Barbary w tle.
zobacz TUTAJ