Gliwickie Metamorfozy

Wielka Eskapada Metamorfoz

Mostki Pozostałości Zakładów Wielkopiecowych

Małgorzata Malanowicz
Zdjęcia: A. Kołodziej, K. Majnusz, M. Malanowicz, L. Miozga

V.2011
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       

   Wieś Mostki położona jest nad rzeką Żarnówką, prawym dopływem rzeki Kamiennej. Pierwsze ślady działalności człowieka na tutejszych ziemiach datowane są na kilkanaście tysięcy lat. Z hematytu (ruda żelaza zawierająca do 70% czystego metalu) uzyskiwano czerwony barwnik do malowania ciała. Ślady takiego barwnika i kamienne rozcieracze do jego proszkowania odnaleziono w Jaskini Raj", co świadczy o znajomości uzyskiwanego z hematytu barwnika już przez człowieka neandertalskiego. Najstarsza znana odkrywkowa kopalnia hematytu istniała na terenie wsi Łyżwy i Grzybowa Góra pod Skarżyskiem-Kamienną (od 1986 r. rezerwat archeologiczny Rydno"). Funkcjonowała ona od 11-10 do 4 tysiąclecia przed narodzeniem Chrystusa. 

   Pierwsze zapisane wzmianki o Mostkach pochodzą z roku 1555, kiedy to działała tu kuźnica z trzyosobową obsługą. Historia miejscowości nierozerwalnie związana jest również z losami Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. W źródłach historycznych czytamy, że budowę wielkiego pieca w Mostkach rozpoczęto „...za czasów Xięcia Załuskiego, z ciosowego kamienia, a dokończono za Xięcia Kajetana Sołtyka w 1759 r.”

   Zakład był wielokrotnie przebudowywany i modemizowany. W 1779 r. pracowały dwa koła wodne, które poruszały urządzenia do przeróbki i wzbogacania rudy tzw. płuczki i tłuczki. Następnie, w latach 1788–1789 pracowało tylko jedno koło wodne. Zakład produkował wówczas surówkę i odlewy; blachy, czopy, dysze, garnki, kotły, sochy, kółka, ruszta, kowadła, moździerze, panewki, spodki. Od 1789 r. zakład przeszedł na własność rządu i później wszedł w skład tzw. klucza suchedniowskiego. W 1819 r. istniał tu piec kopułowy zwany również żeliwiakiem. W latach 1824–1825 zakład odremontowano, a w latach 1835–1836 rozbudowano wystawiając nową odlewnię z piecem kopułowym, do odlewania pocisków. Wówczas do koła wodnego dodano maszynę parową o mocy 10 KM , wykonaną w Zakładzie Metalowym w Białogonie. Zakład pracował z przerwami do 1875 r. Ponownie odbudowany w 1890 r. pracował aż do 1903 r. Rudę dostarczano z kopalni w Dalejowie, Mroczkowie, Parszowie i Wielkiej Wsi. W okresie międzywojennym uznano obiekt za zabytkowy chociaż już wówczas był w stanie ruiny.

   Do dziś zachowały się: odrestaurowany w latach siedemdziesiątych budynek Zarządu Wielkiego Pieca Hutniczego, zabytkowy jaz, grobla zalewu oraz zabytkowa figura św. Floriana.

   W budynku Zarządu Wielkiego Pieca Hutniczego w Mostkach mieściły się również:
„...pierwsza Akademia Górnicza...” z której jak pisano „...wyszło wielu światłych inżynierów – górników...”
• w latach międzywojennych i po II wojnie światowej do roku 1969 Szkoła Powszechna – Podstawowa.
• obecnie od roku 1977 Wiejski Dom Kultury w Mostkach
Był to jeden z budynków Staszicowskiej Akademii Górniczej, główna jej siedziba „...mieściła się w jednym z dwóch skrzydeł Pałacu Biskupów w Kielcach zamykających od południa i północy dziedziniec pałacu, a wybudowanych w pierwszej połowie XVIII wieku...”.

       

 

 

Materiały źródłowe:

www.mostki.pl